نیترات (NO3) یک منبع مهم تأمین نیتروژن (N) برای گیاهان است. وقتی‌که کودهای حاوی نیتروژن برای غنی‌سازی خاک کشاورزی استفاده شوند، نیترات می‌تواند توسط بارش باران، آبیاری گیاهان و یا سایر آب‌های سطحی از طریق خاک وارد آب‌های زیرزمینی شود. ادرار و مدفوع انسان‌ها و حیوانات نیز می‌تواند سبب افزایش نیترات آب‌های زیرزمینی شود. آب آشامیدنی در برخی مناطق از منابع آبی زیرزمینی تأمین می‌شود؛ بنابراین ممکن است که مقادیری از نیترات در آب آشامیدنی وجود داشته باشد.
آیا وجود نیترات در آب آشامیدنی خطرناک است؟
وجود نیترات حتی در مقادیر بالا لزوماً یک عامل تهدید سلامتی در بسیاری از افراد بزرگسال نیست. گرچه غلظت نیترات بیش از ۵۰ mg/l می‌تواند سبب بروز برخی مشکلات در نوزادان زیر سه ماه شود. غلظت نیترات بیش از ۱۰۰ mg/l نیز بر سلامت زنان باردار و افرادی که دارای یک بیماری نادر متابولیکی به نام کمبود گلوکز ۶-فسفات دهیروژناز مادرزادی (ناتوانی در هضم و متابولیسم شکر) هستند، اثر می‌گذارد.
چه افرادی بیشتر در معرض خطر نیترات موجود در آب آشامیدنی هستند؟
نوزادان کمتر از سه ماه به دلیل تبدیل اکسیژنی که توسط هموگلوبین خون آنها حمل می‌شود به یک حالت خنثی به نام متهموگلوبین، در معرض خطر ناشی از نوشیدن آب حاوی نیترات هستند. متهموگلوبین زمانی روی می‌دهد که نیترات مصرف شده و به نیتریت تبدیل شود. در این حالت خون بدن نوزاد اکسیژن کمتری را انتقال داده، به رنگ آبی در آمده و بدن از دریافت اکسیژن کافی محروم می‌شود. نوزادان در سه‌ماهه اول زندگی حساس به متهموگلوبینی ناشی از نیتریت هستند؛ زیرا اسید معده آنها به‌اندازه‌ای قوی نیست تا رشد باکتری‌هایی که نیترات را به نیتریت تبدیل می‌کنند را متوقف کند.
علائم مسمومیت ناشی از مصرف نیترات آب
مشخص‌ترین علامت مسمومیت ناشی از نیترات و نیتریت، رنگ پوست متمایل به آبی است که به‌خصوص در اطراف چشم‌ها و دهان به وجود می‌آید. نوزادی با پوست متمایل به آبی باید برای بررسی دقیق‌تر خطر احتمال به مسمومیت نیترات و نیتریت، هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کند.
مقدار مجاز نیترات در آب شرب
سازمان بهداشت جهانی (WHO)، مقادیر زیر را برای میزان مجاز وجود نیترات در آب آشامیدنی در نظر گرفته است.
کمتر از ۵۰ mg/l: مناسب نوشیدن
۱۰۰ mg/l-۵۰ mg/l: مناسب نوشیدن افراد بزرگسال، حتی بانوان باردار
بیش از ۱۰۰ mg/l: غیرقابل‌شرب برای افراد مختلف در هر سنی
چگونه مصرف نیترات را کاهش دهیم؟
اگر آب شرب در دسترس شما غلظت نیتراتی بین ۵۰ mg/l تا ۱۰۰ mg/l دارد بسیار ضروری است که منابع آب استفاده‌شده برای نوزادان خود را تغییر داده و یا از بطری‌های آب‌معدنی یا آب‌های تصفیه‌شده و نیترات‌زدایی‌شده استفاده کنید. برای نوزادان کمتر از سه ماه، تغذیه از شیر مادر همچنان بهترین گزینه برای پیشگیری از خطرات ابتلا به بیماری‌های ناشی از آب نیترات دار است.
چگونه نیترات را از آب حذف کنیم؟
تقطیر، اسمز معکوس (RO) و سیستم‌های یون‌زدایی می‌توانند نیترات را از آب حذف کنند. هرچند که استفاده از این روش‌ها هزینه‌بر است اما برای حفظ سلامت اعضای خانواده بسیار ضروری است. جوشاندن آب و یا فیلتراسیون آن با استفاده از سیستم‌های ساده تصفیه آب نمی‌تواند نیترات را از آن حذف کند.
تقطیر تقریباً تمام نیترات آب را از بین می‌برد؛ اما این روش بسیار هزینه‌بر بوده و انرژی زیادی را مصرف می‌کند. این سیستم‌ها شدیداً رسوب گرفته و بعد از مدتی استفاده، بایستی رسوب‌زدایی شوند.
استفاده از سیستم‌های تصفیه آب اسمز معکوس (RO) به‌عنوان بهترین راه برای حذف نیترات از آب شناخته می‌شوند. این سیستم‌ها قادرند بیش از ٪۹۹ نیترات موجود در آب را از آن حذف کرده و آبی سالم و گوارا را در اختیار مصرف‌کننده قرار دهند. سیستم‌های اسمز معکوس می‌توانند در ابعاد صنعتی و برای چندین خانوار و یا در ابعاد خانگی و تنها شامل یک دستگاه تصفیه آب خانگی باشند.
سیستم‌های تبادل یونی حاوی مخازن محتوی رزین هستند که آب پس از عبور از آنها، نیترات خود را از دست می‌دهد. استفاده از چنین سیستم‌هایی نیز هزینه‌بر است و نیاز به احیای مجدد رزین و یا تعویض آنها در بازه‌های زمانی مشخص وجود دارد.
